Biblioteka Batignolska

   ... Człowiek czuje się ważny i potrzebny, kiedy pomyśli, że czeka na niego dziesięć tysięcy ksiąg i broszur do skatalogowania.
   Tyle mniej więcej liczył księgozbiór, stanowiący pozostałość tak zwanej Biblioteki Batignolskiej.
   Ciekawe były dzieje tej kolekcji, tragiczne jak losy narodu. Powstała w połowie dziewiętnastego wieku ze skromnej biblioteki szkolnej, gromadziła początkowo podręczniki do historii i literatury polskiej. Szkołę, nazwaną Szkołą Narodową Polską, w roku 1842 założyli dla swych dzieci emigranci, niedobitki ocalałe z pożogi powstania listopadowego. Umieszczono ją w cichej uliczce na Batignolles, dziś jednej z dzielnic w północnej części Paryża, w owym czasie podmiejskiej miejscowości, zamieszkanej przez skromnych urzędników, którą dopiero w roku 1860 włączono do stolicy.
Chlubnie zapisała się Szkoła Batignolska w dziejach wychodźstwa, kładąc wielkie zasługi dla kultury polskiej, broniąc młodzież przed wynarodowieniem, utrzymując ducha polskości wśród gromadki wygnańców, zasilonej po trzydziestu latach nowymi ofiarami przemocy.
   Do największego rozkwitu doszła Szkoła pod zarządem doktora Seweryna Gałęzowskiego, którego po upadku powstania listopadowego losy rzuciły do Meksyku. Znakomity chirurg stał się opatrznościowym mężem dla nieszczęsnych Indian, lecząc darmo i niosąc pomoc i ratunek najbardziej potrzebującym. W roku 1848 osiadł w Paryżu, a w kilka lat później obrany skarbnikiem, następnie prezesem Rady Szkolnej, porzucił praktykę lekarską, poświęcając się całkowicie pracy społecznej wśród emigrantów, a przede wszystkim Szkole. Dzielnie sekundował mu jego zastępca - Adam Mickiewicz.
   Szkoła Narodowa Polska na Batignolles rozwijała się znakomicie dzięki ofiarności społeczeństwa oraz subsydium rządu francuskiego. Liczyła ponad trzystu uczniów. 
Niestety wojna francusko-pruska położyła kres tak pięknie prosperującej instytucji. Szkoła, ścieśniona i zubożała, przetrwała jednak ciężkie lata. 
Istnieje do dziś dnia na Batignolles jako Liceum Polskie.
   Wraz z rozkwitem szkoły rosła i rozwijała się jej biblioteka. Napływały dary z kraju, a emigranci coraz częściej zapisywali w testamencie całe księgozbiory lub opuszczając Francję przekazywali szkolnej bibliotece osobiste archiwa.
Wśród ofiarodawców znaleźli się Joachim Lelewel, Alojzy Biernacki, były minister skarbu, doktor Antoni Hłuśniewicz, niezwykle popularny eskulap emigracji, syberyjski zesłaniec Karol Ruprecht, przy końcu burzliwego żywota bibliotekarz Szkoły, i wielu, wielu innych.
   Wkrótce do biblioteki Szkoły Polskiej na Batignolles zaczęto przyłączać inne biblioteki polskie, istniejące na terenie Francji, a gdy w roku 1863 Towarzystwo Demokratyczne Polskie przenosiło swą siedzibę do Anglii, oddało jej bogaty księgozbiór wraz z archiwum.
Dzięki temu Biblioteka Batignolska stawała się powoli najpełniejszą, poza granicami kraju, kolekcją nie tylko druków, ale i rękopisów, dotyczących jednej z najsmutniejszych kart historii narodu, gromadząc dokumenty z życia emigracji, tragicznych dziejów pierwszego i drugiego powstania, przechowując korespondencje, pamiętniki i wspomnienia współczesnych, cenne autografy, rzadkie druki z XVI i XVII wieku, medale i monety, ryciny i mapy, czasopisma polskie wydawane na emigracji.
   Pod koniec ubiegłego wieku poważnych już rozmiarów zbiory przewieziono do zamku w Kórniku pod Poznaniem, gdzie oczekiwały na tryumfalne wejście do Biblioteki Narodowej.
Zdziesiątkowane podczas ostatniej wojny, miały znowu służyć nauce polskiej. Z jakimże pietyzmem Broniś dotykał oprawnych w szare płótno tomów, ozdobionych na grzbietach kwadratem czerwonej skóry z tytułem dzieła oraz białą nalepką, gdzie w błękitnej ramce bibliotekarz, może sam autor „Zamku kaniowskiego", wypisał czarnym atramentem numer, czyli sygnaturę książki.
A w każdym tomie coś interesującego: pieczątka, napis, dedykacja, notatka, każdy mówił o przeszłości, ukazywał dawnego właściciela.
Obok owalnej pieczątki i odbitej błękitnym tuszem nazwy Szkoły po francusku: „Ecole Nationale Polonaise des Batignolles", czyli „Szkoła Narodowa Polska na Batignolles", Broniś spotykał inne, niebieskie lub czarne, jak „Towarzystwo Demokratyczne Polskie", „Towarzystwo Wychowania Narodowego", ozdobione Orłem i Pogonią, „Z Biblioteki Polskiej w Wersalu", „Ze Zbioru J. Lelewela".
   Nazwiska ofiarodawców stały mu się bliskie jak nazwiska znajomych i uśmiechem witał książki doktora Hłuśniewicza czy pana Alojzego Biernackiego, których pieczątki z polskim lub francuskim napisem widniały obok pieczątki batignolskiej.
Pomazane atramentem podręczniki szkolne do nauki greki i łaciny szczególne budziły wzruszenie. Mały urwipołeć ozdabiał swój autograf zamaszystym zakrętasem, by wiedziano po wieczne czasy, że Godurowski czy Stępiński, Wrześniowski czy Waligórski byli w takim a takim roku uczniami Szkoły i ślęczeli nad Owidiuszem i „Iliadą".
Księgozbiór batignolski pochłonął Bronisia, ukazał mu pracę biblioteczną w zupełnie nowym świetle. Niepostrzeżenie przywiązał się do tych pamiątek, drżał o każdą z nich, nierad, gdy magazynier posyłał czasem szaro oprawny tomik do czytelni.


Halina Popławska: Cień dłuższego ramienia. Wydawnictwo Alfa, Warszawa 1993, s. 22-25

Komentarze

  1. Z przyjemnością przeczytałam ten kawałek, obrazujący fragment naszej jakże trudnej historii. Chwała tym ludziom za to, że tak dbali o tę bibliotekę :-)

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Mogę się tylko podpisać pod tym, co napisałaś. :-)

      Usuń
  2. Dziękuję za uzupełnienie poprzedniego wpisu. Teraz już będę mądrzejsza o jakiś fragment naszej historii i kultury.

    OdpowiedzUsuń
    Odpowiedzi
    1. Cała przyjemność po mojej stronie. :-)

      Ja też o Bibliotece Batignolskiej dowiedziałam się z książki Popławskiej. A przecież to "zwykła" powieść z wątkiem sensacyjnym, adresowana do młodego czytelnika. W tym samym czasie Nienacki pisał swoje "Samochodziki". Szkoda, że teraz już się tak nie pisze.

      Usuń

Prześlij komentarz